Na co dzień wiele słyszymy o konieczności ciągłej stymulacji rozwoju dziecka. Wiemy, że najefektywniejszym sposobem nauki jest polisensoryczne odkrywanie świata – a więc doświadczanie jego elementów wszystkimi zmysłami. Bardzo często zapominamy jednak o czymś równie ważnym – o wyciszeniu. Brak odpoczynku prowadzi do przebodźcowania przynosząc tym samym skutek odwrotny do zamierzonego – funkcje poznawcze dziecka są hamowane przy jednoczesnej ekspozycji na bardzo silny stres.

Ze względu na wciąż rozwijający się układ nerwowy, młodsze dzieci zdecydowanie szybciej i intensywniej ulegają przestymulowaniu. Nie posiadają jeszcze umiejętności filtrowania i ograniczania docierających do nich bodźców. Szczególnie wrażliwe są też m.in. wcześniaki, dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w spektrum autyzmu, wysoko wrażliwe.

Kiedy dziecko jest przestymulowane?

Układ nerwowy potrzebuje równowagi między pobudzeniem, a hamowaniem (wycieszeniem). Do przestymulowania dochodzi, gdy dziecko jest narażone na zbyt wiele intensywnych bodźców (głośna muzyka i rozmowy, ekran telewizora, grające zabawki, dużo kolorów i faktur jednocześnie).

Jakie są objawy przestymulowania dziecka?

• Wyłączanie się/ wycofywanie/ zasypianie.

Układ nerwowy dziecka jest przeciążony. Nie jest w stanie odbierać więcej bodźców. Mamy wrażenie, że dziecko staje się „nieobecne”, ucieka myślami, nie słucha o co je prosimy. Często na skutek przeciążenia zbyt intensywnymi bodźcami dziecko po prostu zasypia.

• Problem z zaśnięciem/ częste wybudzanie się ze snu, nierzadko z płaczem.
• Nadmierne pobudzenie/ krzyk i płacz/ agresja/ autoagresja.
• Autostymulacja – bujanie się, ściskanie, kręcenie w koło.
• Szybkie mruganie/ mrużenie lub tarcie rękami oczu/ zatykanie uszu.
• U niemowlaka może wystąpić także: zaciskanie piąstek, szybkie kręcenie głową, prężenie ciała.

Co zrobić, gdy dziecko jest przebodźcowane?

Pamiętaj, że nie zawsze jesteś w stanie uchronić dziecko przez przestymulowaniem. Nie obwiniaj się, jeśli do tego dojdzie.

Odetnij dziecko od dopływu bodźców. Wyjdźcie na dwór lub do innego pomieszczenia. Jeśli jest to niemożliwe, uporządkuj przestrzeń wokół dziecka – wyłącz telewizor, muzykę, poproś osoby przebywające z Wami w pomieszczeniu o ściszenie głosu, wyłącz intensywne oświetlenie. Postaraj się zachować spokój. Pamiętaj, że dziecko płacząc lub krzycząc próbuje poradzić sobie z przebodźcowaniem. Weź je na ręce, przytul, mów cichym, spokojnym głosem.

Jak unikać przestymulowania?

Każdy człowiek posiada tzw. próg pobudzenia. Każdy inaczej będzie reagował na dany bodziec, będzie potrzebował więcej lub mniej pobudzenia oraz wyciszenia. Jedno dziecko płacze po kilku minutach zajęć umuzykalniających, drugie z chęcią bierze udział w kilku dodatkowych aktywnościach.  Nie istnieje gotowy, idealny sposób na zachowanie równowagi sensorycznej. Warto obserwować dziecko i reagować na pierwsze oznaki przebodźcowania. Pomocne mogą okazać się też poniższe wskazówki:

1. Zadbaj, by podstawowe potrzeby dziecka były zaspokojone. Niewyspany lub głodny maluch zdecydowanie szybciej ulegnie przebodźcowaniu.
2. W miarę możliwości ogranicz liczbę bodźców docierających do dziecka (np. wyłącz telewizor, ogranicz liczbę kolorowych, wydających głośne dźwięki zabawek).
3. Pamiętaj o wyciszeniu. Po intensywnych aktywnościach, czas na odpoczynek.
4. Staraj się tak planować dzień, by kolejne działania wykonywać bez pośpiechu. Pozwoli to zniwelować stres i lepiej radzić sobie z kolejnymi bodźcami.
5. Postaraj się nie organizować zbyt wielu aktywności jednego dnia. Ogranicz też liczbę zajęć dodatkowych.
6. Wypracujcie swój sposób relaksacji – słuchanie muzyki czy odgłosów natury, głębokie oddechy. Korzystajcie z niego na co dzień, a także w sytuacjach kryzysowych.
7. Zapewnij dziecku dużo aktywności fizycznej w ciągu dnia.
8. W kryzysowych sytuacjach postaraj się zachować spokój. Dziecko doskonale odczytuje i przejmuje Twoje emocje.
9. Podczas większych uroczystości:

• Postaraj się zapewnić dziecku przestrzeń do odpoczynku – wyjdźcie do ogrodu, na spacer, do innego, cichego pomieszczenia,
• w miarę możliwości skróć czas Waszej wizyty,
• w przypadku niemowląt i małych dzieci niezwykle przydatne mogą okazać się słuchawki wygłuszające, szczególnie podczas głośnych imprez, np. wesela.

 

pedagog Klaudia Sokołowska-Baryś dla Marioinex Edukacja

 

Bibliografia:

1. Ilg F. L., Ames L. B., Baker S. M., Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat, Gdańsk 2006
2. Kranowitz C. S., Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, Gdańsk 2012
3. Maas V.F., Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej, Warszawa 1998
4. Stein A., Dziecko z bliska, Warszawa 2019