
Agresywne zachowania u dzieci są normalne, a wręcz konieczne, aby ich rozwój emocjonalny i społeczny przebiegał prawidłowo.
Pierwsze zachowania preagresywne pojawiają się u dzieci zaraz po urodzeniu. Gniew służy rozładowaniu napięcia. Noworodki i niemowlaki nie potrafią jeszcze kontrolować swoich emocji, ale już na tak wczesnym etapie zaczynają kształtować się u nich podstawowe strategie postępowania. Nadmierne tłumienie gniewu może prowadzić do zaburzeń w rozwoju ich osobowości.
W okresie poniemowlęcym obok gniewu, pojawia się też złość, która może przybierać różne stopnie intensywności. Około 2 roku życia dzieci mogą już świadomie przejawiać zachowania trudne. Często buntują się przeciwko zasadom, nie chcą podejmować współpracy z rodzicami. W ten sposób wyrażają swoją niezależność i autonomię.
W okresie przedszkolnym dziecko potrafi już świadomie wyrządzić komuś krzywdę bądź coś zniszczyć. Może przejawiać też agresję słowną. Na tym etapie dziecko uczy się nazywać i identyfikować swoje emocje, poznaje normy społeczne, a także sposoby rozładowywania złości w sposób akceptowalny przez środowisko. Rodzice są dla niego ogromnym autorytetem i odgrywają dużą rolę w utrwalaniu u niego pozytywnych wzorców i korygowaniu zachowań niepożądanych.
Najbardziej intensywny rozwój agresji ma miejsce w okresie szkolnym. Wówczas przybiera różne formy i motywy. Rola rodziny w procesie kształtowania prawidłowych reakcji dziecka jest wciąż bardzo duża, jednak środowisko szkolne stawia przed uczniami wiele trudnych wyzwań, takich jak: radzenie sobie ze stresem, presją rówieśniczą, trudnościami edukacyjnymi, nierównościami społecznymi. Jest to niezwykle ważny etap w procesie rozwoju umiejętności radzenia sobie z silnymi emocjami. Przy wsparciu rodziców i nauczycieli dziecko pozyska odpowiednie narzędzia i wypracuje strategie postępowania, które będą miały wpływ na jego przyszłe funkcjonowanie społeczne.
Kolejnym bardzo ważnym etapem rozwoju zachowań agresywnych jest okres dojrzewania. Nastolatki przechodzą gwałtowne zmiany biologiczne, psychologiczne i społeczne. Obszary mózgu odpowiedzialne za kontrolę impulsów i podejmowane decyzji wciąż się rozwijają. Nastolatki przechodzą też gwałtowne zmiany hormonalne. W tym okresie poszukują swojej tożsamości i walczą o niezależność, co może być przyczyną trudności w komunikacji z rodzicami czy nauczycielami. W dalszym ciągu dom rodzinny odgrywa dużą rolę w procesie nabywania kompetencji społecznych. Niezwykle ważne jest, by otoczenie oferowało im wsparcie i dostarczało prawidłowych wzorców zachowań.
Rozwój osobowości dziecka może być zakłócony przez niską samoocenę, trudności poznawcze, niewłaściwe wzorce, ciężką sytuację rodzinną, bycie ofiarą przemocy w domu lub szkole, odrzucenie przez rówieśników czy ekspozycję na przemoc w grach, filmach czy mediach społecznościowych.
Niezwykle ważne jest, by dorośli wspierali swoje dzieci na każdym etapie ich rozwoju, uczyli nazywania emocji i sposobów ich wyrażania, a także radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych. Najważniejsze jednak jest, by już od najmłodszych lat dostarczali im pozytywnych wzorców zachowań, pamiętając, że dziecko uczy się poprzez naśladowanie. Głęboka więź między członkami rodziny zwiększa prawdopodobieństwo, że w razie problemów, dziecko zwróci się o pomoc i wsparcie do rodziców, unikając tym samym utrwalania się negatywnych schematów.
Bibliografia:
- Ilg F. L., Ames L. B., Baker S. M., Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat, Gdańsk 2006
- Kowalik S., Rozwój społeczny, [w:] red. Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa 2020
- Poraj G., Rodzina jako środowisko stymulujące agresywne zachowanie dzieci na różnych etapach rozwoju, [w:] red. Bogdanowicz M., Lipowska M., Rodzinne, edukacyjne i psychologiczne wyznaczniki rozwoju, Kraków 2008